Sự thiếu hụt lao động tại Nhật Bản, nền kinh tế có tốc độ già hóa nhanh nhất thế giới, đang ảnh hưởng sâu sắc đến cuộc sống của người dân cũng như cách chính phủ đưa ra các chính sách và cách vận hành hoạt động sản xuất của các doanh nghiệp.

Ngay cả những nơi mang tính biểu tượng nhất của nền kinh tế dịch vụ nổi tiếng của Nhật Bản như đường sắt Trung tâm Nhật Bản cũng đã ngừng hoạt động xe đẩy đồ ăn trên tàu cao tốc Tokyo-Osaka vào tháng 10/2023, do thiếu hụt lao động. Không chỉ vậy, các máy bán hàng tự động trên khắp đất nước liên tục rơi vào tình trạng thiếu hàng trong nhiều ngày. Những điều này cho thấy tình trạng thiếu lao động không chỉ xảy ra khi nền kinh tế hoạt động tốt, mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến những dịch vụ thiết yếu mà duy trì cuộc sống hàng ngày và cơ sở hạ tầng xã hội của người dân.

Viện Recruit Works Institute (RWI) ước tính Nhật Bản sẽ thiếu hụt 11 triệu lao động vào năm 2040, với dân số trên 65 tuổi chiếm gần 30% và dự kiến đạt đỉnh điểm vào năm 2042. Trong thời gian qua, Nhật Bản đã dựa vào lao động nữ và người cao tuổi, do những hạn chế nghiêm ngặt trong việc tuyển dụng lao động nước ngoài. Tuy nhiên, theo ông Naruhisa Nakagawa, sáng lập quỹ phòng hộ Caygan Capital, kể từ năm 2024, hai nhóm lao động này sẽ không còn đủ số lượng và lực lượng lao động chính của đất nước sẽ bắt đầu suy giảm.

Vấn đề này lại không phải chuyện riêng của mỗi Nhật Bản, mà còn là một thách thức lớn đối với nhiều quốc gia khác, rõ rệt nhất là Trung Quốc. Quốc gia này cũng đang đối mặt với tình trạng dân số già hoá và giảm sút nhanh chóng.

Ngành xây dựng của Nhật Bản

Để giải quyết thách thức về nhân khẩu học, Nhật Bản đang nỗ lực áp dụng những phương án mới như bổ sung hệ thống robot, trí tuệ nhân tạo (A.I) và avatars (hình đại diện) vào các ngành công nghiệp quan trọng. Chẳng hạn như ngành xây dựng, từ lâu đã gặp khó khăn trong việc tuyển dụng công nhân. Mặc dù đã có nhiều nỗ lực thu hút lao động nữ và lao động trẻ tuổi, thông qua việc tăng lượng, cung cấp đồng phục làm việc hợp thời trang cho đến lắp đặt nhà vệ sinh di động dành riêng của nữ tại các công trường xây dựng, nhưng số lao động trong ngành vẫn giảm mạnh.

Dữ liệu từ Bộ Đất đai cho biết chỉ có 12% công nhân xây dựng ở độ tuổi dưới 29, trong khi khoảng 36% là công nhân trên 55 tuổi. Vấn đề nhân sự của ngành này đã trở thành một thách thức nghiêm trọng và cần đến 5 năm để chuẩn bị cho các quy định lao động mới.

Trong bối cảnh đó, ông Daniel Blank, Giám đốc Điều hành startup Toggle cho biết, cuộc khủng hoảng đang đến một cơ hội kinh doanh mới. Ông nhận thấy thúc đẩy sử dụng robot công nghiệp có thể tự động hóa quy trình sử dụng lao động nhiều nhất cho các công ty xây dựng, nhất là lắp ráp các thanh cốt thép. Năm 2023, Toggle đã huy động được khoản đầu tư tổng cộng 1,5 triệu USD từ Tokyu Construction và Takemura, hai tập đoàn xây dựng lớn của Nhật Bản.

Thiếu hụt tài xế

Hiện tại, các công ty khác trên khắp Nhật Bản như nhà sản xuất ô tô Toyota và tập đoàn thương mại điện tử Rakuten cũng đang có những bước chuẩn bị trong việc phát triển robot và xe tự lái để giải quyết tình trạng thiếu hụt tài xế cũng như hợp nhất với các đối thủ nhỏ hơn.

Ở nhà máy Motomachi, tỉnh Aichi, miền trung Nhật Bản, Toyota đã bắt đầu sử dụng đội robot hậu cần để nhận diện và di chuyển ô tô đến khu vực chất hàng. Nhà sản xuất ô tô hy vọng có thể sớm thay thế 22 công nhân ở sân bay bằng 10 robot.

“Sự thiếu hụt tài xế xe tải không phải là vấn đề của năm 2024 mà tình trạng này đã kéo dài từ rất lâu trước đó. Nhưng ngay cả những nỗ lực hiện nay cũng không đủ để bù đắp được số lượng tài xế mà chúng tôi cần”, một vị giám đốc của Toyota cho biết.

Lao động robot ngành nông nghiệp

Khi dân số Nhật Bản suy giảm và tốc độ già hóa nhanh hơn, tình trạng thiếu hụt lao động ở ngành nông nghiệp là điều không thể tránh khỏi. Với 43% nông dân trên 75 tuổi ở Nhật Bản và độ tuổi trung bình của tất cả các nông dân là gần 68 tuổi, Giám đốc Điều hành công ty robot Tmsuk Yoichi Takamoto cho biết Nhật Bản không có nhiều lựa chọn khác ngoài việc sử dụng lao động robot.

Máy bay không người lái, robot và công nghệ khác có thể là chìa khóa giúp giảm thiểu tình trạng thiếu lao động của ngành nông nghiệp. Ảnh: FT.

Tại vùng đất nông nghiệp của quận Miyazaki, miền nam Nhật Bản vào mùa hè 2023, một con vịt robot có tên Raicho 1 của nhà sản xuất Tmusk đã được thả đến cánh đồng lúa để làm cỏ. Robot chạy bằng năng lượng mặt trời được thiết kế để gieo hạt, chăm sóc và thu hoạch một vụ lúa tiêu chuẩn mà không cần đến con người. Một khẩu súng phun nước áp suất cao cũng được lắp đặt để xua đuổi lợn rừng và hươu lang thang đến khu vực cánh đồng.

Dự án thí điểm kết thúc vào vụ thu hoạch lúa tháng 10/2023 đã mang lại kết quả rất thú vị cho cả công ty lẫn Nhật Bản. Tổng số giờ lao động mà con người tham gia vào quy trình này giảm từ 529 giờ xuống còn 29 giờ, giảm 95% nhân lực, nhưng sản lượng lúa chỉ tổng 20%.

Avatar hình đại diện kỹ thuật số 

Trong một cửa hàng tiện lợi nhỏ ở trung tâm Tokyo, nhân viên đã được thay thế bằng hình đại diện kỹ thuật số để chào đón và hướng dẫn khách thông qua màn hình dài 1,2m đặt tại cửa hàng. Đây là một avatar được điều khiển từ xa bởi chuỗi bán lẻ Lawsons, và là một phần của cuộc thử nghiệm của công ty công nghệ Avita.

“Chúng tôi bắt đầu suy nghĩ về việc sử dụng avatar trong lúc đại dịch COVID-19 diễn ra như một cách để bảo vệ người lao động và giờ đây nó có thể bù đắp cho việc thiếu nhân viên”, ông Kazuki Tsukiuda, Giám đốc Điều hành cấp cao Lawson, cho biết.

Tình trạng thiếu lao động đã buộc các nhà bán lẻ và cửa hàng tiện lợi Nhật Bản (combini) phải cắt giảm giờ làm và dịch vụ. Theo Hiệp hội Nhượng quyền Thương mại Nhật Bản, các cửa hàng tiện lợi ở nước này thiếu 172.000 nhân viên vào năm 2020 và con số này dự kiến tăng thêm 101.000 vào năm 2025. Do đó, hiệp hội cho biết chỉ có 87% các cửa hàng combini hiện mở cửa 24 giờ, thấp hơn so với con số 92% vào cuối tháng 8/2019.

Thuê sinh viên nước ngoài, những người chịu khó làm việc bất chấp những hạn chế về quy định nhập cư, là một trong những lựa chọn thay thế khác, nhưng một số người cần nhiều thời gian đào tạo để đáp ứng mong đợi của khách hàng địa phương. Ông Kazuki Tsukiuda nhận xét chỉ có một số ít người hiểu được cách phục vụ khách hàng Nhật và có thể diễn đạt chính xác điều đó bằng tiếng Nhật.

Nguồn: TBKTVN